pkm
- een kamer, waar je alleen hele specifieke zaken bewaart. Als het jouw uitkomt.
- een boekenplank, met wat je hebt gelezen, of nu leest. Wat je mooi vindt.
- een plant, het begint met een zaadje. Misschien één regel of één idee op je site. Wat je langzaam uit laat groeien. Als de tijd er rijp voor is.
- een tuin, waar je op gezette tijden in tuiniert, schoffelt, onkruid (oude teksten/beelden) weghaalt en bepaalde seizoenen even met rust laat.
- een poel, iets wat tijdelijk bestaat. Een site rondom een gebeurtenis, een moment in je leven. Iets wat een begin- en eindmoment kent.
- een steen die je in de zee gooit. Een plek die je eenmaal maakt en daarna niet meer naar omkijkt. Maar dat wel bestaat op het web. Voor anderen.
Waarom mijn Zettelkasten-experiment het wildste idee voor papier opleverde
Het fysiek schuiven met kaartjes laat mijn gedachten op een totaal andere manier stromen. De grote verrassing? Papier dwingt je niet alleen tot langzamer nadenken, het laat je bovendien ontdekken dat het gevoel van niet snel kunnen zoeken juist creativiteit opwekt. En dat brengt me op een wild idee voor de toekomst van kennisbeheer.
Ik dacht dat ik inmiddels wel uitgeleerd was over PKM-systemen. Na 25 jaar bloggen en talloze experimenten met digitale tools, zou je denken dat ik wel weet hoe mijn brein het beste informatie opslaat en verbindt. Maar een simpel pak Exacompta indexkaarten heeft me iets fundamenteels geleerd wat al die apps en algoritmes niet konden.
Een tijdje geleden besloot ik iets te proberen wat tegen alle digitale trends in gaat. In plaats van weer een nieuwe PKM-app te installeren of mijn Obsidian-setup verder te verfijnen, kocht ik dat pak indexkaarten. A5 formaat. En ik ging aan de slag met een papieren Zettelkasten.
Ik had niet verwacht dat het zo anders zou zijn. Door rustig door de aantekeningen en ezelsoren van mijn boeken te gaan en die om te zetten in korte ideeën op een indexkaart… alles blijft dieper hangen. Ik maak duidelijkere keuzes. Ik krijg een andere manier van inzicht en overzicht.
Maar voordat ik echt aan de slag kon, moest ik eerst begrijpen hoe zo’n Zettelkasten nou eigenlijk werkt. Het originele systeem komt van de Duitse socioloog Niklas Luhmann, maar dat was best abstract voor me. Pas toen ik Bob Doto’s boek ‘A System for Writing’ las, begon het echt te klikken. Bob maakt het nummersysteem van Luhmann begrijpelijk en toepasbaar. Zonder die uitleg was ik waarschijnlijk gestrand in een chaos van losse kaartjes.
Hoe werkt zo’n nummersysteem eigenlijk?
Het geniale van Luhmann’s aanpak is dat elk nummer de gedachtegang volgt, niet een logische hiërarchie. Je begint ergens. Nummer 1. Punt. Krijg je een idee dat gerelateerd is aan die eerste notitie? Dan wordt dat 1a. Nog een gedachte die aansluit bij 1a? Dat wordt 1a1. Wil je een andere kant op met je eerste idee? Dan ga je naar 1b.
Het klinkt chaotisch, maar het is juist heel natuurlijk. Je volgt je gedachtegang. Als ik bijvoorbeeld over creativiteit aan het nadenken ben (mijn categorie 1), en ik kom een quote tegen over hoe constraints creativiteit stimuleren, dan wordt dat misschien 1c. Maar als ik later een notitie maak over hoe tools creativiteit beïnvloeden, en die hoort eigenlijk tussen 1b en 1c, dan maak ik 1b1.
Mijn nummer 2 gaat over ideevorming, 3 over werk en productiviteit. Maar die verdeling is achteraf ontstaan. Ik begon met notities maken en op een gegeven moment zag ik patronen. Het systeem groeit mee met je denken, in plaats van dat je je denken moet aanpassen aan het systeem.
Dat is heel anders dan hoe we gewend zijn om informatie te organiseren. Normaal maak je eerst mappen: “Werk”, “Privé”, “Hobby’s”. Hier maak je notities en laat je de structuur ontstaan. Het voelt een beetje als bloggen in de begintijd, toen je nog niet wist waar je blog over ging maar begon met schrijven.
Maar het keuzeproces van indexeren… wanneer kies ik nou voor 1.1, wanneer voor 1.1a, 1.a, 1.2a? Bob Doto heeft dat in zijn boek uitgelegd, maar dat zit nog niet helemaal in mijn systeem. Dat is iets wat ik nog steeds verder wil onderzoeken.
De paradigmashift van hiërarchie naar organische groei
Bij de eerste notities merkte ik dat ik toch heel erg in het paradigma zat dat iets in een hiërarchie moet en dat je dat vooraf al moet bedenken. Terwijl het vanzelf ontstaat. Dat vond ik moeilijk om daar uit te stappen. Ik moet echt accepteren dat die categorisering en het nummeren vanzelf vorm krijgen.
Ik probeerde toch een categorisering te maken, maar uiteindelijk liet ik dat los en ben ik aan de slag gegaan. Misschien betekent het dat ik in de toekomst zaken opnieuw moet nummeren, dat ik kaarten moet herschrijven. Maar dat is onderdeel van het hele Zettelkasten-principe. Bepaalde notities worden uitgebreid of juist opgesplitst in meerdere notities, omdat ze meerdere ideeën bevatten. Het is een dynamisch systeem wat door de tijd vorm krijgt.
Dit doet me denken aan Steve Jobs’ beroemde speech over ‘connecting the dots’. Je kan de connecties pas achteraf zien, op het moment dat je alles maakt. Nu ik 25 jaar blog, merk ik dat je vooraf niet echt kan bedenken welke kant het allemaal precies opgaat. Het vormt zich achteraf en dan blijkt het eigenlijk heel logisch te zijn waarom het zich op deze manier vormgeeft.
De valkuil van de favoriete categorie
Maar hier zit een valkuil waar ik regelmatig in trap. Ik merk dat de categorie waar ik meer interesse in heb, steeds meer uitgebreid wordt. En dan wil ik alles in die ene categorie proppen. Creativiteit (mijn categorie 1) trekt alle aandacht, en ineens probeer ik notities over PKM of werk er toch aan te linken. Alsof alles uiteindelijk over creativiteit moet gaan.
Het is hetzelfde reflex als wanneer je een nieuwe app ontdekt en alles daarin wilt stoppen. Of wanneer je een nieuwe theorie leert en die overal op wilt toepassen. Ik merk dat ik terug val in hiërarchisch denken, waarin er één hoofdcategorie is en de rest ondergeschikt. Terwijl het hele punt van Zettelkasten juist is dat verbindingen onverwacht ontstaan tussen categorieën die je nooit had verwacht.
Die herkenning helpt wel. Als ik merk dat ik weer alles naar creativiteit probeer te trekken, kan ik bewust stoppen en vragen: hoort dit er echt bij, of forceer ik een verbinding?
Waarom papier? Het menselijke element in kennisbeheer
Het idee van Zettelkasten zit in het op een creatieve manier verbinden van ideeën, informatie en kennis. Nieuwe verbanden zien tussen ideeën, informatie en kennis. Het op een creatieve manier verbinden van concepten… daar zit iets inherent menselijks in. Research toont aan dat fysieke manipulatie van objecten en tactiele ervaring andere hersengebieden activeert dan alleen visuele input. Wanneer je een indexkaart vasthoudt, erop schrijft, en die fysiek tussen andere kaarten plaatst, activeer je de delen van je hersenen die beweging en tastzin verwerken. Die systemen zijn nauw verbonden met geheugen en betekenisgeving.
Die tactiele dimensie mis je volledig in digitale systemen. Je klikt, scrollt, typt, maar er is geen fysieke relatie tussen de informatie en je lichaam. Onderzoek naar ’embodied cognition’ toont aan dat herinneringen mentale simulaties zijn die de oorspronkelijke zintuiglijke ervaring opnieuw activeren. Wanneer ik later terugdenk aan een notitie, herinner ik me niet alleen de inhoud, maar bovendien waar die kaart lag, hoe het voelde om erop te schrijven, welke andere kaarten er naast lagen. Studies laten zien dat deze lichamelijke betrokkenheid bij leren het geheugen versterkt.
Dit werd me nog duidelijker tijdens een interview met een beeldend kunstenaar voor mijn project CreativeNotes. Hij vertelde me dat papier voor hem een mentale landkaart is. Of dat nu een groot A1 vel is of een kleine indexkaart, hij voelt sneller aan waar hij iets heeft geplaatst en waarom. Met “waar” bedoelde hij niet alleen thematisch, maar letterlijk de fysieke plek op het papier. Linksboven voelt anders dan rechtsonder. Die ruimtelijke dimensie van geheugen krijg je niet bij een digitaal tekstbestand.
De kracht van digitaal: wat computers wél goed kunnen
Papier heeft natuurlijk(e) beperkingen. Probeer maar eens 500 indexkaarten te doorzoeken op een specifieke quote of een half herinnerd idee. Of alle notities te vinden die gaan over “creativiteit EN constraints”. Daar word je gek van.
Daar ligt precies de kracht van digitale systemen: ze kunnen razendsnel zoeken, complexe patronen herkennen in grote datasets, verbindingen voorstellen die je zelf nooit had gezien. Computers zijn gebouwd voor het doorzoeken en indexeren van informatie op een schaal die voor mensen onmogelijk is. Als je zo’n Zettelkasten zou voeden aan een LLM, kunnen daar interessante dwarsverbanden uit komen die ik vooraf wellicht niet had gezien.
Juist het idee dat je de creatieve, tactiele dimensie van denken zelf doet, dat je daar eigenaarschap over hebt, dat je het handelingsvermogen hebt om die keuzes te maken en dat je dat niet alleen aan een systeem overlaat… dat heeft me ertoe geleid om dit eens op papier te gaan doen. Papier niet als tegenreactie op technologie, maar als creatieve versterking ervan.
Voor mij was dit een Tiny Experiment, zoals Anne-Laure LeCunff dat noemt in haar gelijknamige boek. Ik wilde proberen hoe dit bevalt. In plaats van al mijn notities altijd alleen maar digitaal te maken, maar juist deze kennis en informatie fysiek in handen hebben en voor me hebben staan op mijn bureau. Om te ontdekken wat dit betekent, wat dit doet en hoe ik dat combineer met digitale informatie.
De toekomst: hybride indexkaarten met LCD-schermpjes?
Het goede aan papier is dat het je dwingt tot reflectie, tot langzaam nadenken en heel bewust bepaalde keuzes maken. Wat schrijf je op? Hoe schrijf je dat op? Hoe geef je dat vorm? Waar koppel je iets aan? Alleen, het is natuurlijk moeilijker doorzoekbaar en lastiger om snel iets terug te vinden.
Een betere versie van een papieren Zettelkasten zou zijn dat het direct gelinkt is aan een digitale versie. Maar je wilt wel het hele fysieke karakter van indexkaarten behouden. Die losse kaarten waarmee je kunt schuiven, sorteren en spelen zijn cruciaal voor het denkproces. Het is het verschil tussen fysieke Lego-blokjes en digitale bouwprogramma’s - beide hebben hun waarde, maar de tactiele ervaring van het vasthouden en bewegen van echte blokjes activeert andere delen van je creativiteit.
Stel je voor: allerlei kleine, losse indexkaarten als LCD-schermpjes die op de een of andere manier verbonden zijn met een PKM-systeem. Je schrijft er met een pen op, maar met OCR wordt dat verbonden met een digitaal systeem en wordt het zo eigenlijk één geheel. Je hebt de tactiele ervaring van het fysieke kaartje, maar daarnaast de doorzoekbaarheid en verbindingsmogelijkheden van digitale systemen.
Systemen als Livescribe laten al zien hoe dit kan werken. Met hun smartpen schrijf je op speciaal papier, maar de pen heeft een camera die elke pennenstreek vastlegt en direct synchroniseert met je telefoon of computer. Je handgeschreven notities worden automatisch digitaal doorzoekbaar, maar je behoudt het fysieke schrijfproces. Het is een eerste stap naar die hybride ervaring.
Dan zou je echt het beste van beide werelden hebben. De natuurlijke reflectie van papier - omdat het schrijven langzamer gaat dan typen, krijgen je hersenen de tijd om te denken - gecombineerd met de kracht van digitale zoekmogelijkheden. Je indexkaarten zouden automatisch kunnen suggereren aan welke andere kaarten ze gerelateerd zijn. Ze zouden kunnen ‘oplichten’ als er nieuwe verbindingen mogelijk zijn.
Is dat een utopische gedachte? Misschien wel. Maar het laat zien hoe we kunnen nadenken over technologie die ons menselijke denkproces versterkt in plaats van overneemt.
Een experiment dat de moeite waard is
Ik weet nog niet of ik de papieren Zettelkasten lang blijf gebruiken. Het is best wel ambitieus om al je kennis en informatie in dit soort indexkaartjes te zetten, met name de vindbaarheid ervan. Want het gaat er natuurlijk om dat je er uiteindelijk wel iets mee gaat doen.
Maar het heeft me verrast hoe anders het is om ermee te starten dan ik dacht. Het is niet makkelijk, maar op het moment dat je eenmaal de eerste indexkaartjes hebt gemaakt en daar een beetje mee durft te spelen, dan is het een interessante manier om in je hoofd die verbindingen te leggen. Ik vind het zeker prettig om op papier mijn gedachten te vormen over wat ik lees en denk, om het vervolgens te verbinden in het systeem.
Als je interesse hebt om te kijken hoe je eigen kennis en informatie creatiever kunt inzetten, kan dit wel eens een interessant experiment zijn. Het is echt wel iets wat je niet even in een uurtje doet. Je moet hier een paar weken aan werken. Dat hoeft niet elke dag. Doe dit twee of drie keer per week. Pak wat kaarten, schuif ze wat, deel opnieuw in, schrijf nieuwe dingen op en ga weer door. Het is een langzaam proces van opbouwen en verbindingen leggen.
Het Zettelkasten-principe komt van Niklas Luhmann. Hier is een korte video die de principes uitlegt. Bob Doto’s boek ‘A System for Writing’ is zeker de moeite waard, eventueel als e-book. En het idee van ‘Tiny Experiments’ van Anne-Laure LeCunff is een goed framework om voor jezelf te kijken: wil ik hiermee aan de slag, wil ik hier eens wat mee experimenteren?
Je reactie? Heb je zelf ervaring met Zettelkasten, digitaal of op papier? Of vind je het idee van hybride LCD-indexkaarten interessant? Laat gerust een reactie, vraag of gedachte achter.
LinkLeesMap S01E06 - Het vormt zich vanzelf
Waar was ik nou vorige week? Eerlijk gezegd, het kwam er even niet van. Vorige week zondag was zo’n dag dat van alles gebeurde. Waar ik in de avond dacht, ik heb mijn leesmap nog niet geschreven… Weet je wat, ik sla het een weekje over.
En zo geschiedde.
Het zal vaker voorkomen, misschien moet ik het ritme wel naar tweewekelijks brengen. Ik weet het nog niet precies, het vormt zich vanzelf wel.
Dan hebben we direct de rode draad in deze editie te pakken. En in mijn eigen werk de afgelopen weken. Veel wist ik nog precies en vormt zich gaandeweg. Het is net het leven he. We denken dat we alles kunnen uitdokteren, een plan maken, een routekaart, maar ach, die kun je na de eerste onverwachte bocht of opengebroken weg weer aanpassen.
Klinkt heftig, maar eigenlijk kan het best leuk zijn!
Wat zag ik zoal deze week?
Zo begon ik deze week met nieuwe weekberichten over mijn project CreativeNotes. Ja, erg meta en erg Main Character Energy (een term die ik leerde van mijn dochter) om in een leesmap te schrijven over je eigen weekbericht. Op Paper Trails kun je mijn route volgen hoe ik van een wild idee naar ja… iets ga. Een boek? Een podcast? Een serie interviews met foto’s? Ik weet het nog altijd niet exact…het vormt zich gaandeweg. En het vormt zich op dit moment in mooie wegen, maar dat lees je binnenkort wel…
Over schrijven en boeken… Martijn Aslander publiceert binnenkort zijn nieuwe boek “Starten met Obsidian”, dat hij in een relatief korte tijd heeft geschreven. Een praktische gids om met de notitie-app Obsidian te beginnen. Van je eerste notitie tot de opzet van een levend systeem. Ik mocht het manuscript lezen én het voorwoord schrijven. Het boek is nu al te bestellen en bij Martijn op LinkedIn kun je mijn voorwoord lezen. Ben je net begonnen met Obsidian of van plan je eigen kennis beter te borgen? Bestel dat boek van Martijn. Het is praktisch, grappig, inzichtelijk en zet je direct aan de slag.
Nog meer boekennieuws! Vriendin en Punkqueen Kirsten Jassies had vrijdag de lancering van haar boek “Het is allemaal de schuld van Social Media” over hoe BigTech, algoritmes en AI ons leven sturen. En wat je er aan kunt doen. Het is geen revolutionair en anti-kapitalistisch manifest om Silicon Valley tot de grond af te fikken. Kirsten zet de risico’s tegenover de positieve kant van technologie en geeft je handvatten hoe je het meer bewust kunt inzetten. Met inzicht, eigen initiatief en meer regelgeving.
Het vervelende is alleen wel dat Kirsten niets op haar eigen site zet om naar te linken en vooral op Instagram stories deelt. Die maar tijdelijk zijn en een account nodig hebben, dus hier linken is wat onnozel. Bij RTL vind je een interview met Kirsten en vorig jaar was ik te gast bij haar podcast over dit onderwerp.
Wat me brengt bij “My website is a shifting house next to a river of knowledge”. Een inzichtelijk en lekker leesbaar artikel waarom artiesten en auteurs de architecten moeten zijn van hun eigen site. Laurel Schwulst zet op een rij hoe je een website kunt inrichten en waarom het zo belangrijk is voor creatieven. Je eigen website hoeft niet een constante stroom van blogposts te zijn (ahem…) maar kan net goed iets zijn als
Each artist should create their own space on the web, for a website is an individual act of collective ambition.
Joan Westerberg bracht eerst LinkedIn en daarna Hackernews in vervoering met haar blogpost “I Deleted My Second Brain”. Ik heb gedachten over dat artikel. Het is fijne clickbait die het lekker doet op de socials, maar inhoudelijk is het weinig nieuws onder de zon. Ik wil dit nog wat laten marineren in mijn hersenpan en, oh the irony, linken aan eigen notities en ideeën die ik over de jaren heb opgebouwd. Dus wordt nog vervolgd, maar lees zeker haar essay over de tyranny of tools, the anxiety of the unread en laat me weten wat je er van vindt. Lees dan als tegenhanger dit artikel van Remco van den Akker, waarom een eigen systeem juist wél de moeite waard is.
Over linken gesproken en wat allemaal nog niet af is, ik kwam laatst langs Linkblocks, een Federated Bookmark Manager en dat ziet er op zich wel interessant uit. Het is nog láng niet af, maar je kunt het proces volgen op Github en een eenvoudige demo proberen.
Ik heb al jaren een zwak voor zines. Ik doe er te weinig mee, ik verzamel ze niet, ik maak ze niet en ik zoek het niet actief op. Maar het is zo’n latente, passieve liefhebberij. Als het langskomt ben ik super enthousiast en laat ik dat anderen weten als het kan. Zoals op de PublicSpaces Conference, waar Astrid Poot haar mini-zines uitdeelde. Of laatst tijdens een koffie met Elmine, waar we de lol van zines deelden.
Juli is International Zine Month, des te meer reden om zines de aandacht te geven die ze verdienen!
Video-tip! Gavin Strange is de Creative Director van de UK animatie studio Aardman. Die ken je van series als Wallace & Gromit of Shaun the Sheep. Strange vertelt op Beyond Tellerrand in humoristische hyperspeed hoe we meer moeten klooien en minder de dingen overdenken. Alleen al voor zijn slides en voorbeelden is “Less thinkering and more tinkering” de moeite van het kijken waard.
Tot volgende week, blijf mooie dingen maken en abonneer je op mijn nieuwsbrief Paper Trails.
Van serendipiteit tot algoritmes - De kracht van pollinators in je digitale tuin
De Digital Garden is een term die de laatste jaren veel in zwang is. Daar ben ik blij om, want dan kan ik het woord “zwang” eens in een zin gebruiken. Maar goed, Digital Gardens dus. Ik heb er zelf niet heel veel over geschreven, maar Tom Critchlow maakte in 2019 al een mooi overzichtsartikel. Een Digital Garden is het beste te omschrijven als een plek waar je je gedachten en ideeën kwijt kunt, je kennis kunt laten groeien en nieuwe verbindingen maken. Dat kan je notitie-app zijn op je telefoon, Obsidian, Notion of welke andere app.
Om in de analogie van de tuin te blijven, die moet natuurlijk wel bestoven worden. Want door bestuiving groeit je tuin, komen er nieuwe planten en bloemen, verrijk je het ecosysteem. Je kunt zelf voor de bestuiving zorgen, door steeds nieuwe ideeën en kennis toe te voegen. Maar nog beter is als je bestuivers, pollinators, van buiten af hebt. Als je verrast wordt door iets waar je eigenlijk niet naar op zoek was, maar waar de serendipiteit zijn werk doet. Die pollinators vind je in je omgeving, het zijn de mensen en netwerken waar je je in bevindt. Je werk, familie, gezin, vriendenkring, de kroeg, restaurant. Het is je online community, cirkel van volgers.
De meest verrassende bestuiving kan komen uit hoeken waar je het niet verwacht. Als door middel van machine learning (Vooruit… A.I.) je gerelateerde ideeën krijgt aangereikt die je verder kunnen brengen. Die je op een ander pad kunnen brengen of je op het verkeerde been zetten. Het is een algoritme, een rekenmodel dat op de achtergrond op basis van verschillende variabelen je nieuwe informatie kan geven. Het is belangrijk dat je inzicht hebt in de variabelen. Of dat de variabelen dezelfde normen en waarden dragen als jij belangrijk vindt. Anders gezegd, je wilt geen aanbevelingen van een algoritme dat er op uit is om te polariseren, of om je zo lang mogelijk op een platform te houden en meer data kan extraheren van je klik- en kijkgedrag. Je wilt een algoritme dat je helpt, dat je creatief laat zijn, je een duwtje in de rug geeft en je speels uitdaagt om verder te kijken.
Als je met een AI en algoritmes je eigen Digital Garden laat bloeien en groeien, dan heeft dat een positief effect op alles. Jij hebt een mooiere Tuin waar je meer creatief werk kunt doen, dankzij de bestuivers die van buiten komen. Jouw tuin kan beter andere tuinen bestuiven. Het collectief wordt creatiever. Daardoor kan het onderliggende algoritme beter leren en iedereen van nog meer creativiteit en serendipiteit voorzien. Alle tuinen worden beter.
Is dat een utopische gedachte? In elk geval een mooie gedachte om de maandag te beginnen. We hebben meer bestuivers nodig in onze Digital Gardens!
Een nieuw project - Papieren notities en het creatieve proces
Komend weekend is het 15 jaar geleden dat Bloghelden het levenslicht zag. Een boek dat ik schreef toen ik ineens de tijd had in 2009. Ik was net gestopt bij Rhinofly (wat later Kaliber zou worden) en ik kreeg vrij onverwacht de kans om op de Hogeschool Utrecht mee te werken aan de opleiding CMD. Tegelijk had ik dit boekidee. De geschiedenis van Nederlandse weblogs in kaart brengen. Wat waren de eerste blogs, wie schreven het internet vol eind jaren 90 en begin van deze eeuw. Ik had wel wat tijd in het najaar van 2009, rondom het opstartwerk bij de Hogeschool Utrecht. Dus schreef ik dat boek. Op 23 mei 2010 hield ik de boekpresentatie bij Setup Utrecht, waar onder andere Anne Helmond en Ernst-Jan Pfauth een korte presentatie hielden. Anne deed onderzoek naar de blogosphere (die was er toen nog) en Ernst-Jan had net Sex, blogs & Rock-’n’-roll uitgebracht als ik me niet vergis.
Wat ik me nog vooral herinner van die periode zijn toch de lange dagen die ik maakte tijdens het schrijven. Onze oudste dochter was net 3 jaar en ik verzeker je, dat is is geen goede leeftijd als je als ouder besluit eens lekker uren door te trekken om te schrijven. Zoals mijn lief laatst zei, het veranderde toen best de gezinsdynamiek. En niet altijd in een goede zin. Ik had de tijd en die nam ik ook. Want het boek moest kloppen. Van tekst tot vormgeving.
Dat moet ik nu anders aanpakken. Want… het is nu 2025, ik ben weg bij Kaliber (voorheen Rhinofly) dus het is logisch dat ik weer een boek ga schrijven toch? l’Histoire se répète…
Het is echt heel toevallig, of misschien komt het wel door de rust die zich de afgelopen weken in mijn hoofd heeft genesteld. In de afgelopen periode ben ik weer meer actief binnen de Digitale Fitheid community, waar we aandacht hebben voor de 5 miljoen schermwerkers die meer slagkracht, eigenaarschap en mentale ruimte nodig hebben. Die weten vaak niet wat voor krachtige hardware en software ze tot hun beschikking hebben, hoe ze die goed kunnen benutten en hoe ze hun eigen ideeën en inzichten kunnen vangen, verwerken en verbinden. Een van de pijlers van Digitale Fitheid is Persoonlijk Kennis Management. PKM is het systematisch en bewust bouwen aan een eigen kennisverzameling. Een digitaal systeem waar jij op logische wijze je kennis in kunt opslaan, verbinden, terugvinden en delen.
Ik heb veel gewandeld de laatste tijd. In mijn eentje, met vrienden en met oud-collega’s van Kaliber. Tijdens een wandeling met Fabian Schulting, Art Director bij Kaliber, kwam het gesprek op kennis opslaan en verwerken. Hoe dat voor mensen in creatieve beroepen gebeurt. En met name wat er na dat opslaan en verwerken gebeurt. We kenden allebei wat voorbeelden en ik raakte er enthousiast over. Zeker toen ik de verbanden ging leggen met de kenniswerkers in de Digitale Fitheid community en PKM. Hoe creativiteit en kennis samen kunnen komen.
Na wat eerste onderzoek en gesprekken met mensen die er meer van weten dan ik, kwam ik tot de conclusie dat op deze combinatie nog geen Nederlandstalig overzicht is. Ik denk dat we met dit onderwerp een enorme stap vooruit kunnen maken om PKM op een verrassende en inspirerende manier onder de aandacht te krijgen. Bij bedrijven, in het onderwijs en bij de overheid. En bij iedereen die dagelijks met kennis, inspiratie en creativiteit bezig is.
Het nieuwe project
Ik zoek nog naar de juiste bewoording en het juiste frame voor de creatieve kaders van het boek. Dat kan ik prima met de garagedeur open doen, hier op mijn blog.
We denken bij PKM of Digitale Fitheid vaak over systemen, over instrumenten. Over digitale apps en over frameworks om je ideeën in op te slaan. Maar ik ben altijd benieuwd, hoe komen creatieve mensen tot nieuw werk? Van een binnenhuisarchitect tot een componist. Een schrijver, een streetartist, een fotograaf, muzikant, theatermaker, goochelaar, stand-up comedian, meubelmaker of chef-kok. Ik zie geregeld creatieve mensen met een fysiek notitieboek rondlopen en er in werken. Dat wil niet zeggen dat ze nooit digitaal werken, maar het is niet hun startpunt. De echte kracht zit in hun analoge notities. Ik geloof dat zij wel een systeem hebben, maar dat het niet zo is geformaliseerd als in PKM vaak wel gebeurt.
Die systemen wil ik zichtbaar maken en een podium geven. Dat gaat verder dan alleen bullet-journaling, Cornell methodes, PARA of andere frameworks. Maar juist om de mindset, om het moment dat de pen het papier raakt en de gedachten van hoofd naar hart, handen en papier gaan. Wat doe je precies en waarom? Met welke instrumenten?
Hoe kan het zijn dat Frank Gehry een krabbel als deze maakt
Wat uiteindelijk eindigt in dit magnifieke concertgebouw
Welke creatieve processen spelen daar en wat kunnen we daar van leren in ons eigen werk? Mijn eerste idee is dat het tactiele van papier (Feeling), de focus op het moment (Flow) en toegang tot je eigen instrumenten (Freedom) de kern maakt van wat je echt creatief laat werken en denken.
Hoe werken creatieven met notities?
Die vraag staat centraal. Wát slaan ze op in hun notitieboek, hebben ze een systeem? Hebben ze een vast ritueel om hun gedachten vast te leggen? Noteren ze alles voor later, zien ze notities terug en hoe verbinden ze ideeën aan elkaar? Wat zijn voorbeelden uit hun werk dat begon met een schets of een paar woorden? Waar halen ze zelf inspiratie uit en wat verrast ze uit hun eigen notities?
Er is veel interessant (academisch) onderzoek gedaan naar creativiteit. Er zijn fraaie boeken over het werk van creativiteit. Tijdens mijn vooronderzoek stuitte ik op het boek The Work of Art van Adam Moss. Een prachtig boek waar hij allerlei artiesten interviewt over hun proces. Mensen als Marc Jacobs, Gay Talese, Sofia Coppola en Ira Glass vertellen over het werk dat ze maken en hoe ze tot inspiratie komen. Ik wil een stap verder gaan. Wat gebeurt er nu precies in hun werkwijze dat papieren notities transformeren naar een kledingstuk, een reportage, filmscene en een radio-interview?
Dat zijn de verhalen en de beelden die ik bij elkaar wil brengen. Een eclectische groep creatieve mensen die hun verhaal vertellen. Voor de camera of in elk geval op papier. Met foto’s uit hun eigen notitieboeken. Ik begin met het Nederlandse taalgebied, maar wie weet waar het eindigt.
Ik focus me op papieren notities. Ik ben gefascineerd door mensen die heel actief gebruik maken van notitieboeken. Door die specifieke werkwijze bij elkaar te brengen en het als verzameling te laten zien, ontstaat iets nieuws. Ik denk dat juist in dit tijdperk waar alles een digitaal component heeft en door AI en algoritmes wordt platgeslagen, de verbinding tussen mens en papier een uniek element in zich heeft dat zorgt voor meer interessant werk.
Door creatieven te laten vertellen hoe bij hen de losse punten een verbinding maken, connecting the dots, wil ik al die verhalen met elkaar in verbinding brengen. Wat kunnen we er uit leren en hoe kunnen we dat toepassen op ons eigen dagelijks leven? In ons werk, tijdens studie of als hobby?
Hoe kun je als lezer er inzichten en inspiratie uit halen voor je eigen PKM systeem? Of je nu in het onderwijs werkt, bij de overheid of bij een bedrijf, ik denk dat iedereen inspiratie kan halen uit deze verhalen.
De volgende stap
Ik ben nu in de verzamelfase. Ik ben het idee nog aan het fijnslijpen en ondertussen krijg ik van verschillende kanten al suggesties voor mensen, onderwerpen en creatieve domeinen. Uiteindelijk moet ik aan de slag natuurlijk. Mensen spreken, de parels boven krijgen en de punten verbinden. En dan, zoals Sofia Coppola zegt in The Work of Art:
Er is een moment tijdens het schilderen waar alles een zooi is. En dan ineens is er een schilderij.
Die periode ga ik zeker nog door. Dat gebeurde tijdens Bloghelden en eigenlijk bij elk project is het een verplichte rite om te doorgaan. Gelukkig heb ik nu meer instrumenten en kennis tot mijn beschikking dan 15 jaar geleden bij Bloghelden. Mijn eigen PKM in Obsidian vult zich al met notities, met schetsen, ideeën en quotes. Sinds een paar maanden gebruik ik veel actiever notitieboeken en losse indexkaarten. Dit project is ook voor mij een ontdekkingsreis.
Ik heb er zin in om dit avontuur weer aan te gaan. En ik neem jullie er in mee waar mogelijk natuurlijk. De comments en mijn mailbox staan open voor alle suggesties, ideeën en connecties die me kunnen helpen.
Journelly, tweeting for your eyes only
Er zijn genoeg apps op de markt om een notitie te maken. Van de eenvoudige Notes app op elke telefoon tot omvangrijke journaling-apps. Waarom dan nog de nieuwe app Journelly? Zoals Álvaro Ramírez, de maker zelf zegt: “I realized what I really wanted was a cocktail of sorts, combining user experiences from all three kinds. Only then, I finally gained some traction and Journelly was truly born”
Journelly is een elegante iOS app om korte notities te maken met het gemak van een social media app. Álvaro noemt het “tweeting for your eyes only”. Want het is een journalling app, dus privacy is de default. Maar het gemak waarmee je links, foto’s, video’s, korte gedachten, takenlijsten of notities in de app kunt zetten, dat doet denken aan de social apps die we allemaal kennen.
Ik heb Journelly een maand mogen testen. Het zit goed in elkaar en ik kan heel snel even iets kwijt in de app. Eerlijk is eerlijk, ik gebruik al jaren Drafts voor deze gewoonte. Om even iets te noteren en al dan niet later in Obsidian te zetten. Maar met Journelly is het net zo handig. Plus de mogelijkheid om media bestanden toe te voegen, zodat je snel een moment voor jezelf kunt opslaan.
Ik gebruik al jaren Day One om mijn privé journal bij te houden, maar met Journelly ben ik voor het eerst geneigd om een overstap te maken.
Álvaro schrijft namelijk al jaren alles op zijn blog en lokaal in Org. Een krachtige en ondergewaardeerde opmaaktaal die vooral in Emacs-kringen veel aandacht krijgt. Markdown komt er aan. Maar het maakt voor het dagelijks gebruik niet uit, je ziet niets van de opmaak, tenzij je dat graag wilt.
Ik kan zowel op mijn Mac als mijn iPhone entries maken in het tekstbestand. Op de telefoon met Journelly, op mijn Mac kan ik in Emacs met org-capture een nieuwe entry maken. Die dan direct synct met mijn telefoon. Superhandig. Is het handiger dan Day One? Mwah, dat valt wel mee. Maar omdat het in eenvoudige tekstbestanden staat, is het makkelijker te bewerken, te verplaatsen en meer mee te doen, dan met de Day One database.
Je kunt alles over Journelly lezen in de blogpost van Álvaro of check de website journelly.com
Er zijn een aantal enthousiaste Journelly gebruikers in het Emacs/notetaking/blogging Venn-diagram. Zie bijvoorbeeld Jack Baty, Mike Hall en JTR.
De dataview plugin in Obsidian is krachtig en tegelijk een puzzel om goed in te stellen. Heb je een specifieke wens om de juiste notities uit je Dataview query te krijgen, dan kun je aan deze chatbot gewoon vragen wat je wilt en je krijgt de juiste dataview query terug. Superhandig! Nu nog integreren in Obsidian zelf :-)
Tag je teksten met AI
Een fijne zondagochtend rabbit-hole. Martijn Aslander bracht me op het spoor van Jorge Arango en zijn boek Duly Noted. Daar begin ik binnenkort aan, maar ik was nu vooral geïntrigeerd door zijn gebruik van AI om posts van zijn eigen blogs beter te taggen. Jorge heeft een uitgebreide handleiding gepost. Niet voor de absolute beginner en je moet niet bang zijn om zelf wat te sleutelen en te klooien. Maar je kent me…
Een deel van mijn oudere posts uit 2023 liggen nu op de testbank, waar ik een AI model de posts laat lezen en voorstellen doet voor nieuwe tags. Die tags komen uit een vooraf opgestelde lijst. De volgende stap is dan het controleren van de lijst, zien of het model toch zelf tags verzint en bepalen hoeveel ik handmatig nog moet aanpassen. Ik kan zo met terugwerkende kracht mijn blogposts beter vindbaar maken én beter aan elkaar gelinkt. Dit kun je met je blog doen, maar omdat het hier om lokale tekstbestanden gaat, zou ik dit ook prima met mijn PKM systeem kunnen doen. De belangrijkste voorwaarde is dan wel dat ik een lokaal model gebruik, zodat mijn notities niet in een databank bij een grote AI provider staan. En laat dat nou prima mogelijk zijn met de huidige hardware die ik heb, of met hyperlokale servers waar je zelf meer controle over hebt dan de grote modellen die claimen als Zwitsers zakmes voor alles een oplossing te zijn.
PKM Summit 2025 - De weg naar meer inzicht en toepassing
Op 14 en 15 maart is Utrecht de thuisbasis van de tweede PKM Summit. Ik was vorig jaar aanwezig en het liet een blijvende indruk op me achter. Dat kwam door de combinatie van een kleine community (plm 200 bezoekers) waar sprekers en publiek gelijk zijn, een divers programma en heel veel nieuwe inzichten. Ik ging in 2024 naar de Summit met het doel om mijn Collectors Fallacy beter te snappen en uiteindelijk achter me te laten.
Dat is niet 100% gelukt, maar we zijn op weg! Ik verzamel nog altijd veel, maar ben steeds beter in het gestructureerd verwerken en er een eigen weg in te vinden. En laat een PKM Summit nou dé manier zijn om onder gelijkgestemden die eigen weg te vinden. Of je nu een aanhanger bent van Nick Milo’s frameworks, je bent meer een visueel denker zoals Zsolt Viczsián, of vertrouwt op levenslang leren zoals Bianca Pereira, ze zijn er allemaal dit jaar.
Vorig jaar genoot ik onder meer van de sessies over Denkdividend van Ernst-Jan Pfauth, Doing it in Public van Nicole van der Hoeven, de geschiedenis van PKM van Chris Aldrich en natuurlijk de Solo RPG sessie in Obsidian van Zsolt en Nicole.
Ik ben erg benieuwd naar de sessies van komend jaar, hernieuwd kennis te maken met de community en nieuwe inzichten op te doen. Ik vermoed dat een flink aantal sessies een randje met AI zullen hebben. Of het nu is om duidelijk te maken dat het niet je vraagstukken van je notities zal oplossen, of dat het juist een waardevol hulpmiddel kan zijn om je eigen weg te vinden in je notities en onderwerpen.
Ik ben er inmiddels wel uit. Voor mij is AI een enorm waardevolle toevoeging om notities te verrijken en te organiseren, om mijn denken op gang te brengen en om me op nieuwe paden te brengen. Dat gebeurt niet automatisch met een AI model, maar het helpt me wel om het mogelijk te maken. En ik ben er van overtuigd dat we een pad bewandelen waar we met hyperlokale modellen connecties kunnen maken met eigen kennis, zonder de controle over die kennis te verliezen. Hardware, software en AI geletterdheid trekken hier samen in op. Ik hoop tijdens de summit hier met anderen over van gedachten te kunnen wisselen en mijn eigen kennis scherper te maken.
Er zijn nog kaarten te koop voor de PKM Summit, 14 en 15 maart in Utrecht!