pkm
Van serendipiteit tot algoritmes - De kracht van pollinators in je digitale tuin
De Digital Garden is een term die de laatste jaren veel in zwang is. Daar ben ik blij om, want dan kan ik het woord “zwang” eens in een zin gebruiken. Maar goed, Digital Gardens dus. Ik heb er zelf niet heel veel over geschreven, maar Tom Critchlow maakte in 2019 al een mooi overzichtsartikel. Een Digital Garden is het beste te omschrijven als een plek waar je je gedachten en ideeën kwijt kunt, je kennis kunt laten groeien en nieuwe verbindingen maken. Dat kan je notitie-app zijn op je telefoon, Obsidian, Notion of welke andere app.
Om in de analogie van de tuin te blijven, die moet natuurlijk wel bestoven worden. Want door bestuiving groeit je tuin, komen er nieuwe planten en bloemen, verrijk je het ecosysteem. Je kunt zelf voor de bestuiving zorgen, door steeds nieuwe ideeën en kennis toe te voegen. Maar nog beter is als je bestuivers, pollinators, van buiten af hebt. Als je verrast wordt door iets waar je eigenlijk niet naar op zoek was, maar waar de serendipiteit zijn werk doet. Die pollinators vind je in je omgeving, het zijn de mensen en netwerken waar je je in bevindt. Je werk, familie, gezin, vriendenkring, de kroeg, restaurant. Het is je online community, cirkel van volgers.
De meest verrassende bestuiving kan komen uit hoeken waar je het niet verwacht. Als door middel van machine learning (Vooruit… A.I.) je gerelateerde ideeën krijgt aangereikt die je verder kunnen brengen. Die je op een ander pad kunnen brengen of je op het verkeerde been zetten. Het is een algoritme, een rekenmodel dat op de achtergrond op basis van verschillende variabelen je nieuwe informatie kan geven. Het is belangrijk dat je inzicht hebt in de variabelen. Of dat de variabelen dezelfde normen en waarden dragen als jij belangrijk vindt. Anders gezegd, je wilt geen aanbevelingen van een algoritme dat er op uit is om te polariseren, of om je zo lang mogelijk op een platform te houden en meer data kan extraheren van je klik- en kijkgedrag. Je wilt een algoritme dat je helpt, dat je creatief laat zijn, je een duwtje in de rug geeft en je speels uitdaagt om verder te kijken.
Als je met een AI en algoritmes je eigen Digital Garden laat bloeien en groeien, dan heeft dat een positief effect op alles. Jij hebt een mooiere Tuin waar je meer creatief werk kunt doen, dankzij de bestuivers die van buiten komen. Jouw tuin kan beter andere tuinen bestuiven. Het collectief wordt creatiever. Daardoor kan het onderliggende algoritme beter leren en iedereen van nog meer creativiteit en serendipiteit voorzien. Alle tuinen worden beter.
Is dat een utopische gedachte? In elk geval een mooie gedachte om de maandag te beginnen. We hebben meer bestuivers nodig in onze Digital Gardens!
Een nieuw project - Papieren notities en het creatieve proces
Komend weekend is het 15 jaar geleden dat Bloghelden het levenslicht zag. Een boek dat ik schreef toen ik ineens de tijd had in 2009. Ik was net gestopt bij Rhinofly (wat later Kaliber zou worden) en ik kreeg vrij onverwacht de kans om op de Hogeschool Utrecht mee te werken aan de opleiding CMD. Tegelijk had ik dit boekidee. De geschiedenis van Nederlandse weblogs in kaart brengen. Wat waren de eerste blogs, wie schreven het internet vol eind jaren 90 en begin van deze eeuw. Ik had wel wat tijd in het najaar van 2009, rondom het opstartwerk bij de Hogeschool Utrecht. Dus schreef ik dat boek. Op 23 mei 2010 hield ik de boekpresentatie bij Setup Utrecht, waar onder andere Anne Helmond en Ernst-Jan Pfauth een korte presentatie hielden. Anne deed onderzoek naar de blogosphere (die was er toen nog) en Ernst-Jan had net Sex, blogs & Rock-’n’-roll uitgebracht als ik me niet vergis.
Wat ik me nog vooral herinner van die periode zijn toch de lange dagen die ik maakte tijdens het schrijven. Onze oudste dochter was net 3 jaar en ik verzeker je, dat is is geen goede leeftijd als je als ouder besluit eens lekker uren door te trekken om te schrijven. Zoals mijn lief laatst zei, het veranderde toen best de gezinsdynamiek. En niet altijd in een goede zin. Ik had de tijd en die nam ik ook. Want het boek moest kloppen. Van tekst tot vormgeving.
Dat moet ik nu anders aanpakken. Want… het is nu 2025, ik ben weg bij Kaliber (voorheen Rhinofly) dus het is logisch dat ik weer een boek ga schrijven toch? l’Histoire se répète…
Het is echt heel toevallig, of misschien komt het wel door de rust die zich de afgelopen weken in mijn hoofd heeft genesteld. In de afgelopen periode ben ik weer meer actief binnen de Digitale Fitheid community, waar we aandacht hebben voor de 5 miljoen schermwerkers die meer slagkracht, eigenaarschap en mentale ruimte nodig hebben. Die weten vaak niet wat voor krachtige hardware en software ze tot hun beschikking hebben, hoe ze die goed kunnen benutten en hoe ze hun eigen ideeën en inzichten kunnen vangen, verwerken en verbinden. Een van de pijlers van Digitale Fitheid is Persoonlijk Kennis Management. PKM is het systematisch en bewust bouwen aan een eigen kennisverzameling. Een digitaal systeem waar jij op logische wijze je kennis in kunt opslaan, verbinden, terugvinden en delen.
Ik heb veel gewandeld de laatste tijd. In mijn eentje, met vrienden en met oud-collega’s van Kaliber. Tijdens een wandeling met Fabian Schulting, Art Director bij Kaliber, kwam het gesprek op kennis opslaan en verwerken. Hoe dat voor mensen in creatieve beroepen gebeurt. En met name wat er na dat opslaan en verwerken gebeurt. We kenden allebei wat voorbeelden en ik raakte er enthousiast over. Zeker toen ik de verbanden ging leggen met de kenniswerkers in de Digitale Fitheid community en PKM. Hoe creativiteit en kennis samen kunnen komen.
Na wat eerste onderzoek en gesprekken met mensen die er meer van weten dan ik, kwam ik tot de conclusie dat op deze combinatie nog geen Nederlandstalig overzicht is. Ik denk dat we met dit onderwerp een enorme stap vooruit kunnen maken om PKM op een verrassende en inspirerende manier onder de aandacht te krijgen. Bij bedrijven, in het onderwijs en bij de overheid. En bij iedereen die dagelijks met kennis, inspiratie en creativiteit bezig is.
Het nieuwe project
Ik zoek nog naar de juiste bewoording en het juiste frame voor de creatieve kaders van het boek. Dat kan ik prima met de garagedeur open doen, hier op mijn blog.
We denken bij PKM of Digitale Fitheid vaak over systemen, over instrumenten. Over digitale apps en over frameworks om je ideeën in op te slaan. Maar ik ben altijd benieuwd, hoe komen creatieve mensen tot nieuw werk? Van een binnenhuisarchitect tot een componist. Een schrijver, een streetartist, een fotograaf, muzikant, theatermaker, goochelaar, stand-up comedian, meubelmaker of chef-kok. Ik zie geregeld creatieve mensen met een fysiek notitieboek rondlopen en er in werken. Dat wil niet zeggen dat ze nooit digitaal werken, maar het is niet hun startpunt. De echte kracht zit in hun analoge notities. Ik geloof dat zij wel een systeem hebben, maar dat het niet zo is geformaliseerd als in PKM vaak wel gebeurt.
Die systemen wil ik zichtbaar maken en een podium geven. Dat gaat verder dan alleen bullet-journaling, Cornell methodes, PARA of andere frameworks. Maar juist om de mindset, om het moment dat de pen het papier raakt en de gedachten van hoofd naar hart, handen en papier gaan. Wat doe je precies en waarom? Met welke instrumenten?
Hoe kan het zijn dat Frank Gehry een krabbel als deze maakt
Wat uiteindelijk eindigt in dit magnifieke concertgebouw
Welke creatieve processen spelen daar en wat kunnen we daar van leren in ons eigen werk? Mijn eerste idee is dat het tactiele van papier (Feeling), de focus op het moment (Flow) en toegang tot je eigen instrumenten (Freedom) de kern maakt van wat je echt creatief laat werken en denken.
Hoe werken creatieven met notities?
Die vraag staat centraal. Wát slaan ze op in hun notitieboek, hebben ze een systeem? Hebben ze een vast ritueel om hun gedachten vast te leggen? Noteren ze alles voor later, zien ze notities terug en hoe verbinden ze ideeën aan elkaar? Wat zijn voorbeelden uit hun werk dat begon met een schets of een paar woorden? Waar halen ze zelf inspiratie uit en wat verrast ze uit hun eigen notities?
Er is veel interessant (academisch) onderzoek gedaan naar creativiteit. Er zijn fraaie boeken over het werk van creativiteit. Tijdens mijn vooronderzoek stuitte ik op het boek The Work of Art van Adam Moss. Een prachtig boek waar hij allerlei artiesten interviewt over hun proces. Mensen als Marc Jacobs, Gay Talese, Sofia Coppola en Ira Glass vertellen over het werk dat ze maken en hoe ze tot inspiratie komen. Ik wil een stap verder gaan. Wat gebeurt er nu precies in hun werkwijze dat papieren notities transformeren naar een kledingstuk, een reportage, filmscene en een radio-interview?
Dat zijn de verhalen en de beelden die ik bij elkaar wil brengen. Een eclectische groep creatieve mensen die hun verhaal vertellen. Voor de camera of in elk geval op papier. Met foto’s uit hun eigen notitieboeken. Ik begin met het Nederlandse taalgebied, maar wie weet waar het eindigt.
Ik focus me op papieren notities. Ik ben gefascineerd door mensen die heel actief gebruik maken van notitieboeken. Door die specifieke werkwijze bij elkaar te brengen en het als verzameling te laten zien, ontstaat iets nieuws. Ik denk dat juist in dit tijdperk waar alles een digitaal component heeft en door AI en algoritmes wordt platgeslagen, de verbinding tussen mens en papier een uniek element in zich heeft dat zorgt voor meer interessant werk.
Door creatieven te laten vertellen hoe bij hen de losse punten een verbinding maken, connecting the dots, wil ik al die verhalen met elkaar in verbinding brengen. Wat kunnen we er uit leren en hoe kunnen we dat toepassen op ons eigen dagelijks leven? In ons werk, tijdens studie of als hobby?
Hoe kun je als lezer er inzichten en inspiratie uit halen voor je eigen PKM systeem? Of je nu in het onderwijs werkt, bij de overheid of bij een bedrijf, ik denk dat iedereen inspiratie kan halen uit deze verhalen.
De volgende stap
Ik ben nu in de verzamelfase. Ik ben het idee nog aan het fijnslijpen en ondertussen krijg ik van verschillende kanten al suggesties voor mensen, onderwerpen en creatieve domeinen. Uiteindelijk moet ik aan de slag natuurlijk. Mensen spreken, de parels boven krijgen en de punten verbinden. En dan, zoals Sofia Coppola zegt in The Work of Art:
Er is een moment tijdens het schilderen waar alles een zooi is. En dan ineens is er een schilderij.
Die periode ga ik zeker nog door. Dat gebeurde tijdens Bloghelden en eigenlijk bij elk project is het een verplichte rite om te doorgaan. Gelukkig heb ik nu meer instrumenten en kennis tot mijn beschikking dan 15 jaar geleden bij Bloghelden. Mijn eigen PKM in Obsidian vult zich al met notities, met schetsen, ideeën en quotes. Sinds een paar maanden gebruik ik veel actiever notitieboeken en losse indexkaarten. Dit project is ook voor mij een ontdekkingsreis.
Ik heb er zin in om dit avontuur weer aan te gaan. En ik neem jullie er in mee waar mogelijk natuurlijk. De comments en mijn mailbox staan open voor alle suggesties, ideeën en connecties die me kunnen helpen.
Journelly, tweeting for your eyes only
Er zijn genoeg apps op de markt om een notitie te maken. Van de eenvoudige Notes app op elke telefoon tot omvangrijke journaling-apps. Waarom dan nog de nieuwe app Journelly? Zoals Álvaro Ramírez, de maker zelf zegt: “I realized what I really wanted was a cocktail of sorts, combining user experiences from all three kinds. Only then, I finally gained some traction and Journelly was truly born”
Journelly is een elegante iOS app om korte notities te maken met het gemak van een social media app. Álvaro noemt het “tweeting for your eyes only”. Want het is een journalling app, dus privacy is de default. Maar het gemak waarmee je links, foto’s, video’s, korte gedachten, takenlijsten of notities in de app kunt zetten, dat doet denken aan de social apps die we allemaal kennen.
Ik heb Journelly een maand mogen testen. Het zit goed in elkaar en ik kan heel snel even iets kwijt in de app. Eerlijk is eerlijk, ik gebruik al jaren Drafts voor deze gewoonte. Om even iets te noteren en al dan niet later in Obsidian te zetten. Maar met Journelly is het net zo handig. Plus de mogelijkheid om media bestanden toe te voegen, zodat je snel een moment voor jezelf kunt opslaan.
Ik gebruik al jaren Day One om mijn privé journal bij te houden, maar met Journelly ben ik voor het eerst geneigd om een overstap te maken.
Álvaro schrijft namelijk al jaren alles op zijn blog en lokaal in Org. Een krachtige en ondergewaardeerde opmaaktaal die vooral in Emacs-kringen veel aandacht krijgt. Markdown komt er aan. Maar het maakt voor het dagelijks gebruik niet uit, je ziet niets van de opmaak, tenzij je dat graag wilt.
Ik kan zowel op mijn Mac als mijn iPhone entries maken in het tekstbestand. Op de telefoon met Journelly, op mijn Mac kan ik in Emacs met org-capture een nieuwe entry maken. Die dan direct synct met mijn telefoon. Superhandig. Is het handiger dan Day One? Mwah, dat valt wel mee. Maar omdat het in eenvoudige tekstbestanden staat, is het makkelijker te bewerken, te verplaatsen en meer mee te doen, dan met de Day One database.
Je kunt alles over Journelly lezen in de blogpost van Álvaro of check de website journelly.com
Er zijn een aantal enthousiaste Journelly gebruikers in het Emacs/notetaking/blogging Venn-diagram. Zie bijvoorbeeld Jack Baty, Mike Hall en JTR.
De dataview plugin in Obsidian is krachtig en tegelijk een puzzel om goed in te stellen. Heb je een specifieke wens om de juiste notities uit je Dataview query te krijgen, dan kun je aan deze chatbot gewoon vragen wat je wilt en je krijgt de juiste dataview query terug. Superhandig! Nu nog integreren in Obsidian zelf :-)
Tag je teksten met AI
Een fijne zondagochtend rabbit-hole. Martijn Aslander bracht me op het spoor van Jorge Arango en zijn boek Duly Noted. Daar begin ik binnenkort aan, maar ik was nu vooral geïntrigeerd door zijn gebruik van AI om posts van zijn eigen blogs beter te taggen. Jorge heeft een uitgebreide handleiding gepost. Niet voor de absolute beginner en je moet niet bang zijn om zelf wat te sleutelen en te klooien. Maar je kent me…
Een deel van mijn oudere posts uit 2023 liggen nu op de testbank, waar ik een AI model de posts laat lezen en voorstellen doet voor nieuwe tags. Die tags komen uit een vooraf opgestelde lijst. De volgende stap is dan het controleren van de lijst, zien of het model toch zelf tags verzint en bepalen hoeveel ik handmatig nog moet aanpassen. Ik kan zo met terugwerkende kracht mijn blogposts beter vindbaar maken én beter aan elkaar gelinkt. Dit kun je met je blog doen, maar omdat het hier om lokale tekstbestanden gaat, zou ik dit ook prima met mijn PKM systeem kunnen doen. De belangrijkste voorwaarde is dan wel dat ik een lokaal model gebruik, zodat mijn notities niet in een databank bij een grote AI provider staan. En laat dat nou prima mogelijk zijn met de huidige hardware die ik heb, of met hyperlokale servers waar je zelf meer controle over hebt dan de grote modellen die claimen als Zwitsers zakmes voor alles een oplossing te zijn.
PKM Summit 2025 - De weg naar meer inzicht en toepassing
Op 14 en 15 maart is Utrecht de thuisbasis van de tweede PKM Summit. Ik was vorig jaar aanwezig en het liet een blijvende indruk op me achter. Dat kwam door de combinatie van een kleine community (plm 200 bezoekers) waar sprekers en publiek gelijk zijn, een divers programma en heel veel nieuwe inzichten. Ik ging in 2024 naar de Summit met het doel om mijn Collectors Fallacy beter te snappen en uiteindelijk achter me te laten.
Dat is niet 100% gelukt, maar we zijn op weg! Ik verzamel nog altijd veel, maar ben steeds beter in het gestructureerd verwerken en er een eigen weg in te vinden. En laat een PKM Summit nou dé manier zijn om onder gelijkgestemden die eigen weg te vinden. Of je nu een aanhanger bent van Nick Milo’s frameworks, je bent meer een visueel denker zoals Zsolt Viczsián, of vertrouwt op levenslang leren zoals Bianca Pereira, ze zijn er allemaal dit jaar.
Vorig jaar genoot ik onder meer van de sessies over Denkdividend van Ernst-Jan Pfauth, Doing it in Public van Nicole van der Hoeven, de geschiedenis van PKM van Chris Aldrich en natuurlijk de Solo RPG sessie in Obsidian van Zsolt en Nicole.
Ik ben erg benieuwd naar de sessies van komend jaar, hernieuwd kennis te maken met de community en nieuwe inzichten op te doen. Ik vermoed dat een flink aantal sessies een randje met AI zullen hebben. Of het nu is om duidelijk te maken dat het niet je vraagstukken van je notities zal oplossen, of dat het juist een waardevol hulpmiddel kan zijn om je eigen weg te vinden in je notities en onderwerpen.
Ik ben er inmiddels wel uit. Voor mij is AI een enorm waardevolle toevoeging om notities te verrijken en te organiseren, om mijn denken op gang te brengen en om me op nieuwe paden te brengen. Dat gebeurt niet automatisch met een AI model, maar het helpt me wel om het mogelijk te maken. En ik ben er van overtuigd dat we een pad bewandelen waar we met hyperlokale modellen connecties kunnen maken met eigen kennis, zonder de controle over die kennis te verliezen. Hardware, software en AI geletterdheid trekken hier samen in op. Ik hoop tijdens de summit hier met anderen over van gedachten te kunnen wisselen en mijn eigen kennis scherper te maken.
Er zijn nog kaarten te koop voor de PKM Summit, 14 en 15 maart in Utrecht!